Angst en Ellende van Bertolt Brecht

Deze voorstelling werd opgedragen aan Mariska van Oel

Op 4 mei 2010, 65 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, speelde Forento het stuk “Angst en Ellende” van Bertold Brecht. Bijzonder toepasselijk op deze dag: het stuk gaat over de vraag hoe een volk tot oorlog wordt aangezet en hoe gewone mensen als u en ik ertoe aangezet worden buren, collega’s en familie uit te sluiten vanwege ras of politieke overtuiging.

Bertold Brecht schreef in de 30-jaren, na zijn vlucht uit nazi-Duitsland, korte scènes over het leven in het Nazi-Duitsland. Over de angst voor verraad, de ellende van het niet mogen laten zien van verdriet, over uitsluiting van mensen uit het leven, over de ellende die een land dat zich op oorlog voorbereid met zich meebrengt. Nu, 65 jaar na het einde van de oorlog, laten ze nog steeds zien hoe angst en ellende een volk in de ban van het nationaal socialisme bracht. Een blik in het verleden, maar zeker nu weer uiterst actueel.

Feestelijk werden de mensen welkom geheten en naar hun plaats geleid. Na een laatste toast begonnen de spelers met de eerste scène, de spion. Rob Heldens en Annemieke Kwanten waren een docent en zijn vrouw, die de politieke situatie in het land bespreken. Als hun zoon (Rens van der Linden) weg blijkt te zijn, realiseren ze zich wat ze gezegd hebben. Wat, als de jongen dat doorbrieft bij de Hitlerjugend? De vader vreest al dat hij zal worden opgepakt, als de jongen terugkomt. Heeft hij alleen maar chocola gekocht? De scène was al gepeeld op de Culturele Manifestatie en maakte toen al veel indruk op het publiek. Op 4 mei was opnieuw de toon gezet: de dreiging van de totalitaire staat.

Na een krot intermezzo in het heden werden een fabrieksarbeider (Martin Oosterveld) en zij vrouw (Annemieke) geconfronteerd met de dood van haar broer, een vliegenier. De buurvrouw (Wendela Weel) wist wel hoe het zat: die was neergeschoten in de Spaanse Burgeroorlog. Maar rouwen mag niet, je kunt er je baan van kwijtraken en het helpt niet om te huilen. “Doe dan iets wat wèl helpt” roept de vrouw wanhopig uit.

Spaanse muziek in het heden leidde de volgende scène in. Een SA-er (Rob) laat zijn vriendin (Wendela) dienster in een herenhuis, de kokkin (Marie-Louise Middelhoff), haar broer (Frank Edam) en de chauffeur (Martin) zien hoe hij werklozen er in laat lopen om zich kritisch uit te laten over het nazi-regime en ze dan laat oppakken. De nare smaak die dat bij zijn vriendin geeft wordt nog erger, als blijkt dat het gezamenlijke spaargeld opgaat aan de kosten van het SA-lidmaatschap. Kan ze haar Theo nog vertrouwen of komt er ook op haar schouder een kruis van krijt?

Terwijl we in het verleden de polonaise dansen, bereidt een joodse vrouw (Jose Schoonenberg) zich voor op de vlucht uit Duitsland. In een prachtige film zien we, hoe ze inpakt en haar vrienden afbelt, die zich al niet meer met haar durven in te laten. In een lange monoloog probeert ze het gesprek met haar man uit: waarom moet ze weg van de man waarvan ze houdt, uit de stad waarin ze geboren is. Maar als haar man (Rob) binnenkomt blijkt een gesprek onmogelijk: wat gezegd moet worden kan zelfs tussen geliefden niet meer gezegd worden. Op film was het vertrek op het station te zien, terwijl een prachtig gedicht over afscheid te horen was.

Daarna nog een laatste scène: een tafereel op een dorpsplein, de rij voor de melkboer. Roddels over de slager, zijn zoon is opgepakt, omdat hij, als nazi van het eerste uur, nu in opstand komt als hij nepvlees in de etalage moet leggen. Uiteindelijk hangt hij zich op. Een dramatisch einde, van een dramatische voorstelling.

Maar dan, terwijl de spelers met kaarsen in de hand staan, zingt Frank nog een lied over de hoop op een betere toekomst, die altijd blijft. Het einde van een indrukwekkende voorstelling. Een voorstelling die iedereen doet beseffen, hoe kwetsbaar de vrijheid is, die voor iedereen zo gewoon lijkt.